Mahalasa saina
mihitsy aty antanin’olona aty. Mampandinika hasarotam-piainana sy fomba
fiatrehan’ny mponina an’izany.
Lafiny fandriampahalemana andavanandro.
Misy “cabaret” fitendren’ny mpanan-talenta isak'alahady. Andao ho any, hoy ny namana, raha
vao malalaka ianao. Raikitra. Nitsotsotra ny alahady tolakandro. Tamin’ny 6 hariva vao nikasa hiomankomana. Nigadona ny tamin’ny 2 sy sasany. Gaga ireo
namana tonga naka ny tena.
- “F’angà ianao tsy handeha indray ?
- Ahoana aho no
tsy handeha ? Fa hanao lasiesta aho aloha satria migaina loatra ny andro kouh !
- O ramose â. Amin’ny 3 tolakandro anie no manomboka ny "cabaret" ê. Tapitra amin’ny 6 sy
sasany.
Oadray ! Hay ‘ty
hoe “cabaret”, ... Tolakandro fa tsy takariva. Tsy misy fiainana takariva izany aty. Matahotra ny olona.
Mifanerasera
amin’ny sarambabem-bahoaka ny tena satria fampianarana no anisan’ny
isahiranana. Fifanomezan-tànana ao amin’ny Département d’anthropologie –
Université Bangui. Zana-bahoaka no ankamaroan’ny mpianatra. Raha ampitahaina ny
toe-piainana, mbola miadana mihitsy ny any Madagasikara. Na ny mpampianatra, na
ny mpianatra. Ho resahana kokoa izay mikasika an’iny, any afarafara any.
Fampianarana ihany. Fiaraha-misalahy amin’ny Fédération Centrafricaine de Karaté et Arts Martiaux Affinitaires – FECKAMA. Sondriana ireo ceintures noires atoro
pitsopitsony tsy mbola nampahafantarina azy ireo. Mpitranga moa izany, na aiza na aiza, isaky ny
misy mpampianatra vahiny mandalo. Raikitra ny fanazaràn-tena. Mihena
an-daharana ny mpikatroka. Mamonjy manao seiza eny amin’ny sisiny. Maka aina mijery fotsiny dia miakatra tatami indray. Zara raha nisy ampahatelony sisa no nahatozo entraînement
fédéral hatramin’ny farany. Nony nirava, nanontaniana hoe naninona ireto
karatéka no tsy naharaka “rythme” toa io ?
Oadray ! Hay ry zareo tena zara raha mihinan-kanina isanandro. Izay manan-kely mifampizara amin'ny havany tsy manana mihitsy. Nohon’ny tsy
fandriampahalemana, sarotra tadiavina ny hanina. Ary rehefa ahitàna, lafo dia
lafo. Avo-5 heny raha oharina amin’ny any Madagasikara ny vidin-javatra
rehetra.
Tena mbola
miadànkadana mihitsy ny ao Madagasikara ao raha oharina amin’ny aty izay
fadiranovana tokoa. Koa maninona ny Malagasy no toa bibilava manaiki-drambo toa
io ?
 |
| Faharoa hatrao amin'ny ankavanana: Lidier Zara, senseï. Isan'ireo tranainy. |
Raha lafiny
ara-tantaran’i Madagasikara, isan’ny tena mahalasa saina mihitsy ny hoe :
« Naninona ny japoney no nahatafita ny « ère meiji ~ 1868 » ? Isika kosa tamin’io vanim-potoana
io no namotsotra sakeli-dàlana tokony nahatafavoaka antsika ? »
Mety ho anisan'ny antony, ny faharotehan’ny « maha-mpianady ara-dràzana »
tao amin’ny kolontsaintsika Malagasy.
Angamba
noteren’ny mpanjaka Radama I hivoatra nalaky loatra ho miaramila ny tafika ? Zahao
ny tantara fa nampikaikaiky nanerana an’Imerina ny fanaboriana randrana ny lehilahy
mpianady ara-dràzana. Mampiranga Hasina ny taovolo antampon-doha. Sanatria tsy hajejoana fotsiny akory. Ohatra ampotomoto: ny volon’i Salomona ao amin’ny Baiboly.
Azo atao lahasa fikarohana mihitsy io taovolo io ho an’ny anthropologue – mpandinika ny mahaolona anivom-piarahamonina.
Mety ho antony hafa
koa. Niha-natsatso ny Hasim-panjaka taorian-dRanavalona I.
Nanao izay afany
ny Praiministra Rainilaiarivony ary sahy namaky ady nazava tamin’ny mpitondra
frantsay mihitsy nony tratry ny an-tery. Indrisy, saobakàka ambody riana.
Miaramila mbola nikaviavia no teo ambany fiadidiany. Tsy mpianady ara-dràzana intsony nefa
ara-lôjika miaramila, angamba zazavao loatra. Ny fampitaovana rahateo
nampahory, tsy nahasehaka ny an’ny mpanjanantany. Ny toe-tsaina mantamanta, tsy
ambony tsy ambany. Sarotra omen-tsiny. Nangozohozo Hasina. Ny tanjaka
ara-tafika, lamaody tandrefana, vao nianarana ho fehezina. Tsy an-tany, tsy
amparafara. Tena sarotra dia sarotra omen-tsiny !
Midigin-drambo
ny tantara ofisialy. Nahatafatsangana tafika toa ny an-dr’i Napoléon, hono, ny
tao Imerina. Fivoarana ara-teknika sy teknolôjika avo lenta. Niampy paikady raitra dia raitra. Ny toe-pisaina sy toe-piaina nanàra-davahana
fanao tandrefana. Afaka namolapolaka izay noraràfany raha samy
Malagasy no nifampikatroka. Saingy tsy nahovoka kosa nony nifaninana tamin’ny
mpanafika vahiny. Nitafy lamba imason’ny tompony ? Henatra no nentina nody.
Faharesena no vokany.
Vitsy ny tantara
sahy milaza hoe ny ady miaramila fanitaram-panjakana merina anie ka ankandripaka an-jambany tamin’ny tafondro ê. Ankamahana Malagasy
samy Malagasy ambin-kanin’alika tany amin'ny faritra tiany nozanahana. Nanota Hasin’Olona. Tsiny aman-tody: very Hasina koa.
Ny ara-miaramila vao nizàrana, tsy voafehy akory. Ny Hasina maha-mpianady ara-dràzana, votsotra sy very
an-javona ! Tsara dia tsara ny nahay namaky teny sy nanoratra latin – grec ancien. Saingy naninona no
natao anjorombala ny Fanorona ? Mifono zava-dalina anie io Fanorona io ê. Tsara
dia tsara ny nianatra Soratra Masina. Saingy naninona no nenjehina ny
fahaiza-manandro sy mitetika rohotany ?
Sady voazanaka hatrany
amin'ny zanak'atidohany Ra-Malagasy no very Hasina nentim-paharazana.
 |
| Ampahany amin'ny ekipa nasionalin'i RCA |
Izao ny vokany.
Io menomenondava manerana facebook
io. F’angà hisy sahy hitsangana eo ? Izay sahy nanao izany samirery tsy ankiandiandry n'iza n'iza intsony, eso sy ompa ary
fanivaivàna no nasetry azy. Hay vakiana bantsilana izany satria nandraman'ny tena mihitsy in-3 nifanesy tao anatin'ny 13 taona: 2002 - 2013 - 2015. Akory atao ?
Mantamanta vava saingy mavozo banja malalaka ho an'ny fanorolahy ny ankamaroan-dra-Malagasy
nahatety sekolim-bazaha. Raha karajia sy kajikajy "théorie" dia mahay. Raha hamoritra tànan’akanjo, …
Hamaray, hamaray avao ! Hamaray mbô day !!
Azo ifanomezan-tsiny
ve izany ?
Ny miaramila
mpanjanatany nahalemy loha andra-Malagasy hatramizao. Vao mandrahona ny
mpisalotra fanamiana mitàm-basy dia “Ento
aho, ra-tongotro !”. Na rariny, na tsy rariny. Na marina, na tsy marina.
Ra-miaramila rahateo moa… Miaramila ê ! Baiko dia baiko. Tsy novolavolaina
hisaina ao anaty “casque tsara tarehy.
O ! Ra-miaramila ô”, hoy ilay hira
malaza. Naha-kiriana 1972. Naha-ontsa 1991. Naha-monamonaina 2002.
Naha-rikoriko 2009.
Izay tompon’ny
vola no mahakarama miaramila anonganàm-panjakana. Mialoha ny aha-voahongana
indray, dimbiasan'izay mahakarama miaramila bebe kokoa. Demokrasia afrikana no
fetra ! Azo inoana fa maro an’isa ny miaramila manam-panahy saingy “La grande muette” no fiantso azy koa akory
atao ? Tsy hay atao safobe mantsina.
Ny ray
aman-dreny leom-boanànana hatramin’ny 1972 tsy maintsy handràra ny taranany tsy
hitonantonana hanao 2009 bis eo indray.
Sarotra kiniana.
Hoy rahateo ilay
mpandinika izay, raha heverina ho mpifindra monina hatrany amin’ny firenen-kafa
ny ankamaroan’ny razambentsika Malagasy. Mpitsoa-ponenana satria mpilefa
poriporitra hatrany amin’ny nisy azy tany. Sady fatritra mpandà fifehezam-piarahamonina no kanosa tsy nahatohitra didy jadona. Vao sendra
fahasahiranana, avy hatrany dia nilefa taty Madagasikara, tany malemy nanorenam-pangady.
Raha mpaka tombony amin'ny takalo an-tsena fotsiny, tsy mba mpifofotra ara-pamokarana sy ara-mpamoronana, no ankamaroan’ny razantsika dia ho
gaga ve isika raha toa antsika izao no taranany ? Mpi-bizina tia kely sady mpitily kitapo latsaka. Mpimenomenona amin’ny tsy rariny saingy kanosa
velona tsy hanohitra imasoimaso velively.
Niampy fandemen-tsain’ny
fanjanahantany dia io izy io. Io ny sarintsika. Io miboridana io. Ny sangany indrindra amintsika, satria izay fositra indrindra amintsika, no atsangantsika ho mpitondra
antsika. Io izy io. Isan-karazany. Telo lahy izy nifandimby teo, hatry ny taona 2002.
Raha sanatria
misy fahamarinany izany, … Tongombakivaky ! Sady maharary no mahamenatra.
 |
| Ankavanana, raha jerena ny sary: Eric N'daos, senseï. |
Fehiny, naleo
mihitsy aloha nitazan-davitra ilay tanindrazana malala, mandritra ny fotoana voafetra. Mitady fanàfana enti-manarina azy. Osa nohon’ny Malagasy angamba ny Centrafricains. Saingy nahatohitra Boko Haram saika hanao ampihimamba ny
renivohim-pireneny. Raha tsy nahatahiry sy nahavelombelona ny maha-mpianady ara-dràzana azy ry zareo, efa vita ny tantarany ohatr'izay.
Nihoaran’ny japoney
isika hatry ny ère meiji ~1868.
Satria mahakolokolo toe-batana, toe-tsaina, toe-po amam-panahy, mpianady ara-dràzana ny japoney hatramizao: “Bushido” (1).
Isika Malagasy kosa, … Tsia.
Noverezin’ny
japoney isika mandrak’ankehitriny. Voakajin’ny japoney ny Hasina mahaolona azy:
shintoïsme – bouddhisme – confucianisme.
Tsy voalevon’izay fisainam-bahiny.
Isika Malagasy kosa, … Tsia.
F’angà vitan’izany
?
Ny
ankamaroantsika Malagasy, manambanimbany Afrikana. Eny, na misy bantu sy Swahili aza ny fitenin-drenintsika. Aleontsika, raha samy hisafidy,
mitonontena ho hatrany Asia. Antony ? Sady asiatika isika no afrikana.
Na sady TSY asiatika no TSY afrikana. Satria isika Malagasy.
Tena mino tokoa ra-Kiranyl hoe tany masina i
Madagasikara. Hanana ny maha-izy atsy ho atsy.
Ankehitriny,
miaiky koa ra-Kiranyl hoe mifono dika
lalim-pàka ny nambaran’ny Pape François taty RCA tamin’ny 29 novambra 2015: “Bangui
no Centre spirituel du monde
manomboka izao.” Isan’ny tampony amin’ny initiés
en doctrine hermétique ny olombe toa an’io raiamandrenibe io. Matoa izy
nanambara niezinezina an'izany taty RCA, Coeur de l’Afrique ? Ao ràha !
Tena mino koa ra-Kiranyl hoe tany masina i
Madagasikara. Ho mpisava làlana mihitsy atsy ho atsy.
Ankehitriny,
miaiky koa ra-Kiranyl hoe ny
fiaraha-mironàn’ny firenena afrikana rehetra no hampatanjaka an’i Afrika izay
kontinanta manan-karena indrindra manerana an’izao tontolo izao. Tafavoaka i
Afrika ? Tafaporitsaka i Madagasikara.
Tsy
ankanindrahindra na iza na iza. Tsy ankanosompotaka na iza na iza. Samy manana
ny badraodrany sy ny ondrakondrafany ary ny amboalambony ny firenena rehetra.
Na Afrikana io. Na Malagasy. Samy manana kiady avokoa. Samy manana mpianady ara-dràzana ihany koa.
Manokatra
fisainana sy mampanitatra jery ny fifampidinihana amin’ny karazana afrikana
mainty hoditra aty RCA. Nohon’ny toe-draharàha aty, feno karazana Afrikana aty
izay miasa ho an’ny Nations Unies. Ankoatra
ny centrafricains teratany, misy camerounais, rwandais, burundais, congolais,
sénégalais, togolais, gabonais, burkinabe, ivoiriens, maliens, sns.
Samy
miara-manonofy sy miady avokoa ireo rehetra ireo eo amin’ny sehatra misy azy avy. Fonctionnaires internationaux,
militaires, experts, … Miandràndra ilay Afrika vaovao.
Hivoitra hatreto amin’ny République
Centrafricaine.
 |
| Mpampianatra. |
Lasa saina...
“Aiza ho aiza Ra-Malagasy amin’izany Afrika vaovao izany
?
Ny Malagasy
anie, aty Afrika, ka malaza ho avanana sy kinga tokoa ê !
N’inon’inona anton-draharahany, vao manoka-bava… Mangina ny rehetra. Mihaino avokoa.”
Velom-panontanina
ilay philosophe – mpandinika ny
mahaolona.
Aleony aloha
mianatra amin’ireo izay efa nahatohitra Boko
Haram.
Ito fikambanan-tsilamo sàdasàda mahery vaika ito no fitaovam-baovaon’ny mpanjanantany nentim-paharazana. Fahanany vola sy
fitaovam-piadiana ny Boko Haram. Asainy manafika ny firenena tiany
ampandohalihana. Rafitra ny ady an-trano. Tongavan’ny tafika ofisialiny mody hoe mpanelanelana. Saingy vao mainka mampisaritaka an-tsokosoko. Iantsoany Firenena
Mikambana nony avy eo, "hiahy" izay tompontany apetrany ho kisarisarim-mpitàntampanjakana. Momoka sy
rotika ilay firenena ampiharany izany tetika voretra izany.
Kadoa ambony ampanga ? Ny "millions de dollars" tsy tambo isaina, lanilaniana mandritra izany rehetra izany dia trosa ho baben'izay mpitondra ho fidiam-bahoaka. Tsy maintsy faranana amin'ny fifidianana tsinona ilay fandrotehana satria "demokrasia" no soa toavina indraindraina. Sady potika ilay firenena no bokan-trosan' izay zara raha nisy potipotiny tonga ambilanin'ny sarambabem-bahoakany.
Toa izany no
nitranga taty RCA. Antony: taona vitsivitsy izay, nahasahy nanao fandraharahàna ny mpitondra taty. Tamin’ny sinoa ho an’ny fitrandrahana pétrole. Tamin'ny afrikana tatsimo ho an’ny fitrandrahana uranium. Nitodika tamin'i BRICS ê (2). Nangahiahy ilay
mpanjanatany nentim-paharazana. Valikitsany ? Nanirahany Boko Haram.
Ny fahatongavan’ny
Pape François, izay nampitahorina sy noraràn’ilay mpanjanatany
nentim-paharazana tsy hankaty, no nampamerin-daoniny tsikelikely ny
toe-draharàha. Nanomanan’ny Firenena Mikambana papamobile ny Pape. Neken’io raiamandrenibe io izany saingy
nodidiany tsy nasiana vitrage blindé
! Papamobile non-blindée !! Izany ka
Finoana, tompokolahy sy tompokovavy !!!
Noho ireo voazava ireo, aleon-dra-Kiranyl
mitsinjo vody andro ho merika. Aleony mianatra amin’izay efa nahavaky lefa ny Boko Haram. Raha sanatria savihan’io tsy
mataho-tody io ny tanindrazany, hanan-katokona sy ho asetry izy.
Hanan-ko ampitaina
amin’izay Malagasy mpianady vonon-kijoro ho lehilahy.
“It is better to be a
warrior in a garden than to be a gardener in a war.”
 |
| Sary nindramina tany amin'ny tranonkala |
Samia tena
Andriamanitra, ry Malagasy mpianady ara-dràzana.
Kiranyl, Bangui-RCA 02 febroary 2016.
(2) BRICS : Brazil
– Russia – India – China – South Africa
